Jak powstaje mózg?

Jak powstaje mózg?

Jak powstaje mózg, czyli o etapach rozwoju mózgu tak pokrótce. W dzisiejszym wpisie przedstawię w pigułce podstawy dotyczące rozwoju mózgu. Dowiesz się, jak przebiega cały proces od pasma ektodermy do wykształcenia głównych struktur mózgu, tj. kora mózgowa, móżdżek, czy podwzgórze. Rozsiądź się wygodnie i daj się porwać neuronauce!

Więcej neurotreści znajdziesz na blogu w zakładce „Neurobiologia„.

Kiedy się to wszystko zaczyna?

Rozwój mózgu przebiega w określonym porządku i ma miejsce na bardzo wczesnym etapie rozwoju embrionalnego, bo proces kształtowania się zawiązków ośrodkowego układu nerwowego (OUN) ma miejsce już w 17. dniu rozwoju zarodkowego.

Przyszła mama może jeszcze nawet nie zdawać sobie sprawy, że jest w ciąży, a budowa mózgu rozwijającego się w jej ciele maleństwa będzie prężnie posuwać się do przodu.

Proces neurulacji jako początek rozwoju układu nerwowego.

Neurulacja jest procesem zamykania się bruzdy (rynienki) nerwowej i powstawania cewy nerwowej, będącej prekursorem dwóch części ośrodkowego układu nerowego – mózgu i rdzenia kręgowego.

W tym procesie możemy wyróżnić 4 etapy: tworzenie płytki nerwowej, jej modelowanie, formowanie brudy (rynienki) nerwowej, zamknięcie bruzdy (rynienki) nerwowej i utworzenie cewy nerwowej.

Ośrodkowy układ nerwowy wykształca się z ektodermy. Gdy komórki ektodermy zaczynają się silnie namnażać, tworzy się zgrubiały obszar o kształcie przypominającym nieco gruszkę, czyli płytka nerwowa.

Płytka nerwowa zaczyna się zaginać do wnętrza, bo jej brzegi rosną szybciej niż część środkowa, co powoduje, że pośrodku rynienki tworzy się rowek – bruzda nerwowa. Nazywana jest również rynienką nerwową. Jest ona z obu stron otoczona przebiegającymi równolegle fałdami nerwowymi.

Wzrastające fałdy nerwowe w pewnym momencie zaczynają się ze sobą łączyć, co daje początek cewie nerwowej. Najpierw łączenie ma miejsce w połowie długości bruzdy nerwowej, na granicy przyszłego mózgowia i rdzenia kręgowego, a na samym końcu łączą się oba krańce cewy.

Dzieje się to pod koniec 3. tygodnia rozwoju embrionalnego, a zamknięcie cewy nerwowej ma miejsce przed końcem 4. tygodnia.

Przednia część cewy nerwowej przekształci się w mózgowie, tylna część przekształci się w rdzeń kręgowy, zaś jama (kanał) w cewie przekształci się w układ komorowy.

Neurulacja

Neurulacja.
Źródło: Zmodyfikowana grafika z Wikimedia Commons, opis oraz modyfikacje własne.

I co dalej?

Pierwotny pęcherzyk mózgowy, który tworzy się w przedniej (głowowej) części cewy nerwowej w 4. tygodniu, dzieli się na 3 pęcherzyki pierwotne:

Dwa pęcherzyki – przodomózgowie i tyłomózgowie – ulegają dalszemu podziałowi, natomiast śródmózgowie nie dzieli się.

Przodomózgowie dzieli się na kresomózgowie i międzymózgowie, a z tyłomózgowia pierwotnego powstaje tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie. Śródmózgowie pozostaje śródmózgowiem. Z trzech pęcherzyków pierwotnych powstaje zatem pięć pęcherzyków wtórnych. Można je wyróżnić już około 5. tygodnia rozwoju embrionalnego.

To jeszcze nie koniec. Pęcherzyki wtórne różnicują się dając początek różnym strukturom OUN. I tak z kresomózgowia tworzą się półkule mózgu, opuszka węchowa. Międzymózgowie przekształca się m.in. we wzgórze, podwzgórze, szyszynkę, siatkówkę czy przysadkę mózgową. Z tyłomózgowia wtórnego powstaną most i móżdżek, a rdzeniomózgowie stanie się rdzeniem przedłużonym.

Wady wrodzone cewy nerwowej.

Takim szalenie ważnym momentem w rozwoju mózgu zarodka jest końcówka pierwszego miesiąca fazy embrionalnej, gdy zamyka się cewa nerwowa. Na tym etapie często występują wady wrodzone związane z nieprawidłowym zamknięciem się cewy. Powstawanie wad cewy nerwowej ma wieloczynnikowy charakter i może wiązać się zarówno z czynnikami genetycznymi, jak i czynnikami środowiskowymi. Przykładami występujących wad wrodzonych w przebiegu zamykania się cewy są rozszczepu kręgosłupa albo bezmózgowie.

Dobra wiadomość jest taka, że powstawaniu tych wad można zapobiegać, dbając o odpowiedni poziom folianów/kwasu foliowego w diecie. Bez względu na to, czy staramy się o dziecko, czy nie, zaleca się by kobiety w wieku rozrodczym, dostarczały folianów wraz z dietą, tak just in case 😉


Ten artykuł w formie grafiki znajdziesz na moim koncie na instagramie oraz facebooku.

Źródła m.in.

  1. Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera. D. Felten, M. K. O’Banion, M. Summo Maida;
  2. Mózg człowieka. Anatomia czynnościowa mózgowia. J. Nolte;
  3. Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego. B. Gołąb;
  4. Ośrodkowy układ nerwowy. Podręcznik dla studentów i lekarzy. J. Walocha (red.);
  5. Anatomia funkcjonalna ośrodkowego układu nerwowego cz.1. A. Walawska-Hrycek, E. Krzystanek;
  6. Embriologia medyczna. H. Bartel;
  7. Psychologia rozwoju człowieka. H. Bee;
  8. Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna. O. Narkiewicz, J. Moryś;
  9. Neuroanatomia. M.J. Fitzgerald, G. Gruener, E. Mtui.