Podstawowe metody przesłuchań.
W dzisiejszym wpisie – kontynuując tematykę zeznań świadków – podsumowuję podstawowe metody przesłuchań, na które wskazuje się w psychologii. Poza nimi wyróżnia się również metodę symultaniczną (szachową), przesłuchanie poznawcze (kognitywne) i okazanie, jako szczególną odmianę przesłuchania.
Zainteresowanych tematyką odsyłam do mojego artykułu na temat instrumentalnych metod detekcji kłamstwa.
Metoda swobodnej relacji (SR)
Metoda ta ogranicza się do stawiania ogólnych pytań otwartych (np. co wiadomo pani/panu w sprawie tego włamania?) w odpowiedzi, na które osoba przesłuchiwana ma mieć możliwość nieskrępowanej, swobodnej wypowiedzi w granicach określonych celem przesłuchania.
Za pomocą tej metody uzyskuje się mniej dokładnych informacji niż w przypadku stosowania pytań ukierunkowanych, ale jednocześnie w tym stadium przesłuchania pojawia się najmniej treści nieprawdziwych.
Przesłuchujący winien stworzyć warunki zachęcające osobę przesłuchiwaną do przedstawienia możliwie najpełniej posiadanych przez nią informacji nt. okoliczności danego zdarzania.
Nie należy przerywać wypowiedzi ani reagować na niejasności lub przeinaczenia, tylko pozwolić na spontaniczną relację, a pojawiające się wątpliwości i nieścisłości doprecyzować na dalszym etapie przesłuchania.
Oczywiście swoboda wypowiedzi nie oznacza jej dowolności, dlatego w przypadku odbiegania przez świadka od tematu należy go naprowadzić z powrotem na właściwe tory. Wskazane jest również przerwanie jego wypowiedzi, gdy mówi zbyt cicho lub niewyraźnie. Warto zadbać o stworzenie atmosfery sprzyjającej dążeniu świadka do przekazania posiadanych informacji.
Metoda SR dostarcza wskazówek, co do tego, jakie pytania zadać w dalszej części przesłuchania.
Metoda pytań ukierunkowanych (PU)
Polega na celowym kierowaniu przebiegiem zeznań tak, by uzyskać konkretne, bardziej uszczegółowione informacje dotyczące faktów i okoliczności mających istotne znaczenie z punktu widzenia rekonstrukcji przebiegu danego zdarzenia. Wykorzystuje się w ramach tej metody pytania uzupełniające, precyzujące i przypominające, można stosować pytania zawierające treść możliwej odpowiedzi i wymagające udzielenia tylko odpowiedzi „tak” lub „nie”. Stawiane pytania powinny być rzeczowe i jasno sformułowane.
Metoda pytań kontrolno-weryfikacyjnych (PKW)
W przypadku tej metody również zadaje się pytania ukierunkowane, ale inny jest cel ich ukierunkowania. Nie tyle chodzi o ustalenie okoliczności konkretnego zdarzenia, ile o weryfikację wiarygodności uzyskanych informacji.
Na tym etapie poddajemy kontroli prawdziwość informacji przedstawionych przez świadka, odnosząc się m.in. do źródeł posiadanych przez niego informacji (czy był naocznym świadkiem, czy może pozyskał informację od innej osoby), okoliczności spostrzegania (jakie były warunki pogodowe, pole widzenia, odległość) czy istnienia innych środków dowodowych, które mogą potwierdzić wiarygodność jego zeznań (inni świadkowie, zdjęcia, zabezpieczone przedmioty).
Metoda pytań krzyżowych (cross-examination – CE)
Jest to metoda nastawiona na wykazanie nieścisłości i niekonsekwencji oraz uwypuklenie braków w wypowiedziach osoby przesłuchiwanej. Używane w ramach tej metody różne rodzaje pułapek i nacisk psychologiczny mogą spowodować, że osoba przesłuchiwana pogubi się w swoich zeznaniach, zmieni ich treść bądź ujawni informacje i szczegóły, których przedstawić dotąd nie chciała. Metodą tą można doprowadzić do podważenia wiarygodności zeznań lub dyskredytacji osoby przesłuchiwanej.
Zasada 3xP – podchwytliwość, podstępność, presja.
„Przesłuchanie to czynność procesowa o charakterze dowodowym, polegająca na czynnym odbiorze zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych lub oskarżonych oraz ustnych opinii biegłych. Celem przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, zdarzeniach, które mogą być przydatne dla uzyskania prawdy obiektywnej w konkretnej sprawie”.
D. Wilk, Kryminalistyka. przewodnik.
Jako ciekawostkę dodam, że w ramach postępowania karnego modelowy sposób przesłuchania został opisany w art. 171 k.p.k. i wyróżnia dwie fazy: fazę swobodnej wypowiedzi oraz fazę zadawania pytań, których celem jest uzupełnienie, wyjaśnienie lub kontrola wypowiedzi.
Ten artykuł w formie grafiki znajdziesz na moim koncie na instagramie oraz facebooku.
D. Rode, wybrane problemy psychologii przesłuchania i zeznań świadków. Palestra 36/7-8 (415-416), 45-51, 1992 r.; J. Stanik, Psychologiczne problemy metod przesłuchań świadków. Przegląd psychologiczny 2004 r., tom 47, nr 2, 157-174; M. Cisek, Psychologia sądowa i penitencjarna, 2001; D. Wilk, Kryminalistyka. Przewodnik, 2013; T. Hanausek. Kryminalistyka. Zarys wykładu, 2009; E. Sznajderska, Kilka uwag na temat oceny prawdomówności wypowiedzi w procesie karnym. Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 32, 2014; D. Jagiełło, Przesłuchanie jako czynność dowodowa, 2017.