Klasyfikacja zeznań świadków.
Problematyka zeznań świadków jest bardzo ciekawym zagadnieniem, które zajmuje psychologów sądowych, kryminalistyków i ma również doniosłe znaczenie praktyczne dla wymiaru sprawiedliwości. Zeznania świadków są jednym z najczęściej spotykanych środków dowodowych w postępowaniu sądowym, dlatego też umiejętność prawidłowej oceny wiarygodności i mocy dowodowej zeznań świadków ma kluczowe znaczenie dla wydania trafnego i sprawiedliwego orzeczenia.
Ocena zeznań – kluczowe kryteria
Najistotniejszym kryterium w ocenie zeznań jest prawdziwość informacji przedstawianych przez świadka, czyli obiektywna zgodność treści informacji z rzeczywistością. Sąd dąży bowiem do tego, by na podstawie całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonać rekonstrukcji rzeczywistego przebiegu zdarzenia. Innymi słowy ustalić jak było naprawdę. Kwestią drugorzędną jest natomiast szczerość zeznań, rozumiana jako subiektywna chęć i dążenie świadka do przekazania prawdziwych informacji. To, że świadek zeznaje szczerze, może mieć znaczenie przy ocenie wiarygodności jego zeznań, jednak warto mieć na uwadze, że szczere zeznania nie zawsze będą zeznaniami prawdziwymi.
Klasyfikacja zeznań świadków
Według XIX-wiecznej koncepcji przestawionej przez Pierre’a Simone de Laplace zeznania możemy podzielić na 4 kategorie:
1 – zeznania prawdziwe i szczere, czyli obiektywnie i subiektywnie prawdziwe – świadek chce mówić prawdę i tak właśnie robi, relacjonując rzeczywisty przebieg zdarzeń;
2 – zeznania nieprawdziwe i nieszczere, czyli obiektywnie i subiektywnie nieprawdziwe – świadek chce przedstawić informacje nieprawdziwe i relacjonuje przebieg zdarzeń niezgodnie z rzeczywistością.
3 – zeznania nieprawdziwe i szczere, czyli obiektywnie nieprawdziwe i subiektywnie prawdziwe – świadek chce mówić prawdę i jest przekonany, że to, co mówi odpowiada prawdzie, ale treść jego zeznań jest niezgodna z rzeczywistością, np. na skutek błędu czy z powodu zniekształceń wynikających z procesu zapominania.
4 – zeznania prawdziwe i nieszczere, czyli obiektywnie prawdziwe i subiektywnie nieprawdziwe – świadek chce przedstawić informacje nieprawdziwe i jest przekonany, że to, co mówi nie odpowiada prawdzie, ale niezamierzenie mówi prawdę.
Z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości pożądana jest oczywiście sytuacja, w której zeznania świadka są prawdzie i szczere. Jednakże w toku prowadzonego postępowania często mamy do czynienia z nieprawdziwymi zeznaniami, które mogą wynikać z intencjonalnego działania świadka (świadomie zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę) bądź mieć swoje źródło poza wolą składającego zeznania (błąd, zapominanie, sugestia, czynniki chorobowe itd.). Ale w zasadzie tylko zeznania nieprawdziwe i nieszczere znajdują się w obszarze zainteresowania prawa karnego, które składanie fałszywych zeznań klasyfikuje jako przestępstwo. Zeznania nieprawdziwe, ale szczere nie stanowią zeznania fałszywego w rozumieniu art. 233 Kodeksu karnego, zaś zeznania prawdziwe, ale nieszczere z procesowego punktu widzenia są irrelewantne.
O przestępstwie fałszywych zeznań napiszę niebawem.
Zainteresowanych tematyką odsyłam do mojego artykułu na temat instrumentalnych metod detekcji kłamstwa.
Źródła: „Dowód z zeznań świadka w procesie cywilnym” K. Ziemianin; „Przesłuchanie jako czynność dowodowa” D. Jagiełło; „Historia badań poligraficznych” J. Widacki; „Psychologia sądowa i penitencjarna” M. Ciosek; „Kryminalistyka, czyli o współczesnych metodach dowodzenia przestępstw” M. Goc, E. Gruza, J. Moszczyński.